Podział instrumentów klawiszowych

Instrumenty klawiszowe podzielić możemy na chordofony młoteczkowe i szarpane. Do tych pierwszych zaliczamy fortepian i pianino, do drugich zaś wspomniany już klawesyn. Kolejnym podziałem jest grupa aerofonów – np. organów. Kolejnie idiofony – uderzane (czelesta) i dęte (akordeon, fisharmonia i melodyka), elektrofony – elektromechaniczne (organy Hammonda, melotron) i eletroniczne (syntezator, keyboard, pianino cyfrowe).

  • fortepian – instrument muzyczny klawiszowy zaliczany do rodziny cytr. Jego struny rozpięte są na ramie ze stali i uderzane są młoteczkami. Każde naciśnięcie klawisza przyczynia się do uderzenia młoteczka w ową strunę, co pobudza ją i zatrzymuje (w zależności od siły uderzenia) wyżej lub niżej.

W budowę instrumentu wchodzi rama żeliwna, nakrywa ruchoma przednia, sztaba dociskowa, tłumiki, nakrywa ruchoma tylna, kontrklawiatura, listwa pedałowa, dźwignia i przekaźnik pedału, pedał prawy i lewy, podstawek, płyta rezonansowa, struna i zaczepy.

Po raz pierwszy nazwa fortepianu użyta została w roku 1598 w liście Paliariona do księcia Modeny. W owym zapisie znaleźć można wzmiankę na temat „piano e forte”. Wynalazcą współczesnego fortepianu clavicembalo col  piano e orte był Bartolomeo Cristofori – twórca dwudziestu takich egzemplarzy.

  • pianino – instrument klawiszowy będący następcą klawicyterium i tzw. żyrafy. Jego wynalazcą był Bartolomeo Cristoforieg, który stworzył w roku 1709 instrument z mechanizmem młoteczkowym. Kolejnymi odsłonami pianina były wynalazki Jana Schmidta i Grunebergera z końca osiemnastego wieku, a także Th. Londa z roku 1802. Po dwudziestu czterech latach budowę instrumentu wzbogacił Wornum, którego pomysł przetrwał do dnia dzisiejszego. Jedyną zmianą wprowadzoną w tej konstrukcji jest mechanizm górnotłumikowy przekształcony w tłumik dolny.

Pianino jest spokrewnione z fortepianem. Elementem go odróżniającym jest pionowe ustawienie strun.  Przez długi czas to fortepian pełnił kluczową rolę na salonach muzycznych, w dziewiętnastym wieku uległo to jednak zmianom. Ze względu na niższą cenę i mniejszy rozmiar, to właśnie pianino zdobyło popularność, która utrzymała się do dziś.

  • klawesyn to popularny od piętnastego wieku na terenie Europy instrument strunowy szarpany, którego budowa uwzględnia klawiaturę. Jego struny pobudzane zostają poprzez mechanizm skoczków i ich piórek, które wprawione w ruch szarpią struny naciągnięte nad płytą rezonansową. Przez długi czas klawesyn pełnił istotną rolę wśród instrumentów muzycznych, plasując się na podium modeli używanych do partii basso continuo. Jego miejsce zajęło w wieku osiemnastym pianino. Dopiero po upływie dwustu lat polska klawesynistka Wanda Landowska rozpowszechniła ponownie jego użycie.

Wśród klawesynów wyróżnić możemy takie jego odmiany jak gravicembalo – dużych rozmiarów instrument o długich strunach; unison ze zdwojonymi strunami, wirginał, szpinet oraz klawicyterium z pionowo ustawionym strunami.

  • organy to klawiszowy instrument muzyczny, wykorzystywany w kościołach i aulach. Pod wieloma względami organy piszczałkowe są największym instrumentem spośród wszystkich wcześniej wynalezionych. Zarówno ilość źródeł fal dźwiękowych, dynamika i sumaryczna moc czyni organy nieporównywalnymi z innymi instrumentami. Charakteryzują się one ponadto obecnością traktury, miech, a także dźwiękiem tworzonym przez przepływające przez piszczałki głosy.
  • czelesta to instrument muzyczny wywodzący się z grupy idiofonów klawiszowych, którego korzenie sięgają końca dziewiętnastego wieku. Brzmienie rodzi się w czeleście poprzez uderzanie młoteczków w metalowe płytki połączone z rezonatorem skrzynkowym.
  • akordeon – instrument grupy aerofonów i idiofonów dętych. Jego historia sięga roku 1822, wówczas Fryderyk Buschmann stworzył prototyp tego popularnego dziś instrumentu. Współczesna jego wersja powstała siedem lat później z rąk Cyrilla Demiana w stolicy Austrii. Dźwięk wywoływany jest przez prąd wytworzony poprzez poruszany manualnie miech, który swym drganiem wprawia w ruch stroik. Instrument wyposażony jest w klawiaturę klawiszową oraz kontrolery odpowiadające za basy czy akordy. Budowa ta tworzy podział akordeonu na dwie strony – basową i melodyczną.
  • fisharmonia to instrument pochodzący z grupy instrumentów dętych klawiszowych. Jego historia sięga roku 1810 – wówczas we Francji Grenie podjął pierwszą próbę stworzenia instrumentu na kształt fisharmonii. Kolejnie przedsięwzięcia podjął się Alenxandre-Francois Debain, który w roku 1842 stworzył unowocześnioną wersję modelu. Przełomowym momentem w historii fisharmonii było stworzenie instrumentu wytwarzającego podciśnienie – tak w roku 1856 powstał model amerykański stworzony przez Esteya. Urządzenie to nigdy nie odniosło ogromnego sukcesu – nie znalazło zastosowania w trakcie koncertów, używane było przede wszystkim w kościołach, gdzie zastępowało organy. Po pojawieniu się na rynku nowoczesnych, elektronicznych instrumentów, fisharmonia zniknęła z listy potencjalnych w użytkowaniu modeli.
  • melodyka to małych rozmiarów instrument dęty wyposażony w ponad dwadzieścia klawiszy. Zarówno jego budowa, sposób użytkowania, jak i brzmienie przywodzą na myśl harmonijkę ustną. Dźwięk wydobywany jest poprzez dmuchnięcie w ustnik i wciśnięcie danego klawisza.
  • organy Hammonda to klawiszowy instrument klawiszowy. Jako pierwszy spośród modeli elektrycznych dopuszczony został do masowej produkcji, zyskując duże uznanie wśród artystów na całym świecie. Pierwsze organy stworzone zostały przez Laurensa Hamonda w roku 1935, wkrótce ruszyła także dystrybucja modeli w Hammond Organ Company. Brzmienie organów było wówczas przyjemne i interesujące, przykuwało tym samym uwagę słuchaczy i motywowało muzyków do wykorzystania instrumentu w swoich zespołach. Początkowo modele wyposażone były w oddzielną konsolę oraz część wykonawczą, z czasem jednak przekształcono te dwa elementy w całość.
  • melotron to jeden z najpopularniejszych instrumentów klawiszowych, wywodzący się z grupy elektrofonów elektromechanicznych. Melotrony zdobyły popularność w erze poprzedzającej pojawienie się na rynku muzycznym syntezatorów. Pierwszy model stworzony został w roku 1963 przez Streetly Electronics. Sposób jego działania opierał się na tak zwanej metodzie reprodukcyjnej. Oznacza to, że dźwięki nagrywano na taśmie magnetycznej, a w trakcie gry odczytywano je poprzez głowicę magnetofonową po wciśnięciu odpowiedniego klawisza. Melotron stał się jednym z najczęściej wykorzystywanych przez muzyków rockowych instrumentów. Wkrótce jednak jego miejsce zajęły wspomniane syntezatory cyfrowe, które imitowały pierwotne jego brzmienie.
  • syntezator to przedstawiciel instrumentów z grupy elektrofonów elektronicznych. Dźwięk syntezowany jest w nim w układzie elektronicznym przez modelowanie aspektów brzmienia. Historia syntezatora sięga roku 1949 – wówczas Harry Olson i Herbert Belar zainspirowani „Matematyczna Teorią Muzyki” opracowali maszynę tworzącą muzykę popularną. Pomimo początkowych problemów związanych z mocą obliczeniową komputera oraz błędnego sposobu generowania muzyki, stworzenie syntezatora okazało się sukcesem, który dał początek nowoczesnym modelom instrumentu.
  • keyboard to instrument klawiszowy, który umożliwia muzykowi grę z automatycznie zaprogramowanym akompaniamentem. Podstawowym elementem jest klawiatura. Wyszczególnić można klawiaturę ważoną, doważaną oraz syntezatorową. Kolejnym elementem budowy jest wspomniany moduł akompaniamentu, moduł brzmieniowy, a także wyświetlacz. Keyboard mylony jest często z syntezatorem lub organami elektronicznymi. Pomimo wielu wspólnych elementów budowy, instrumenty te różnią się między sobą.
  • pianino elektroniczne posiada brzmienie zbliżone do pianina. Źródłem dźwięku jest w tym przypadku analogowy układ elektroniczny w postaci generatorów i modulatorów. Postęp technologiczny i nowoczesne rozwiązania pozwoliły pianinu elektronicznemu przekształcić sie w pianino cyfrowe, często mylone z keyboardem. W odróżnieniu do niego pianino cechuje się dokładniejszym brzmieniem, które odwzorowuje jednocześnie dźwięki klasycznego instrumentu. Ponadto wyposażone jest w przynajmniej jeden pedał.